"De grond daalt straks 10-20 cm en dat gaat ons miljarden euro's kosten"

Van der Reest is gespecialiseerd in inspecties bij Van der Velder Rioleringsbeheer en ziet zo'n 200 kilometer rioolbuis per jaar. Van een grote rat of plantenwortel in de pijp kijkt hij niet meer op, maar van een verzakking wel. Bijna altijd is menselijk handelen de oorzaak. Bijvoorbeeld bij een nieuw buizenstelsel dat is aangelegd voor de bouw van een nieuwe wijk. Nadien wordt Van der Velden Rioleringsbeheer ingehuurd om het werk te controleren. Als er dan sprake is van een verzakking, is het meestal niet goed aangelegd of hebben zware vrachtwagens eroverheen gereden. 

Bij een bestaande riolering is een verzakking te merken aan een verstopping of wordt het zichtbaar bij een inspectie. Zoals deze ochtend in Breda. Van der Reest wijst op het beeldscherm naar een aanslagrand. Dat betekent dat het water tot die hoogte in de buis heeft gestaan. Dat kan betekenen dat het riool niet goed op afschot ligt of dat een deel verzakt is. "In sommige gevallen kan zo'n reparatie een jaar uitgesteld worden, maar het gebeurt ook weleens dat het direct aangepakt moet worden. Bij een openbaar riool mag er dan niet eens meer overheen gereden worden.”

Geert Roovers, adviseur bodem en ondergrond bij ingenieurs- en Adviesbureau Antea Group met onder andere vestigingen in Oosterhout en Eindhoven, ziet de bodem steeds droger worden. Brabant bestaat voor het grootste deel uit zandgronden. De droogte en hitte zorgen op die plekken voor problemen met landbouw en natuur. Het noordelijke deel van de provincie bestaat vooral uit klei- en veengrond. Roovers: "Het droogpompen van polders - waardoor boeren het land kunnen blijven gebruiken - in combinatie met verdroging, leidt tot inklink van klei en dus tot bodemdaling. Dat kan directe impact hebben op de riolering.”

Door klimaatverandering hebben we niet alleen te maken met langdurige droogte, maar ook met hoosbuien. Soms valt er in een keer zoveel regen, dat de bodem het water niet meer kan opnemen en ook het riool het niet meer aan kan. Volgens Freddy Verhoeven, manager adviesbureau bij Van der Velden Rioleringsbeheer, raakt het stelsel op die manier overbelast en loopt het water naar binnen.

Om droogte in eigen tuin te voorkomen is het belangrijk om water vast te houden. Om dat te doen noemt directeur Hugo Gastkemper van Stichting Rioned, de koepelorganisatie voor stedelijk waterbeheer en riolering in Nederland, een paar voorbeelden. Zoals het gebruik van doorlatende verharding of groene borders waar het regenwater in de grond kan zakken. "Zorg ervoor dat niet heel de tuin is verhard. Werk met groen, grint en cementeer de voegen tussen de tegels niet. Dan kan water alsnog de grond in lopen.”

Een andere duurzame oplossing om de tuin nat te houden, is een regenton. Daarin wordt het regenwater opgevangen in plaats van dat het via een regenpijp in het riool terechtkomt. Steeds meer waterschappen stellen een subsidie beschikbaar voor zo’n regenton. Waterschap De Dommel heeft zo’n subsidie, Brabantse Delta vooralsnog niet. Ook stimuleren gemeenten met subsidies om tuintegels in te ruilen voor groen.

Bij zowel Antea Group als Van der Velden Rioleringsbeheer hebben ze nog geen signalen ontvangen dat klimaatverandering de oorzaak kan zijn van de huidige problematiek rondom rioolverzakking in Brabant. Die link is al wel gelegd op andere plekken in Nederland. Zoals in Gouda, weet Roovers, die ook leiding geeft aan het lectoraat Bodem en Ondergrond aan de Saxion hogeschool in Deventer. 

Het gaat dan bijvoorbeeld om een verzakking die plaatsvindt tussen de huisaansluiting en het gemeentelijk riool. "Een huis met een fundering op palen zakt niet weg. Een weg die niet op palen ligt met daaronder het gemeentelijk riool, zakt met de grond mee. Er ontstaat dan hoogteverschil tussen de huisaansluiting en het gemeentelijk riool. Op een gegeven moment kan de verbinding scheuren, want een rioolbuis van pvc is niet flexibel.”

Als huiseigenaar kom je daar niet snel achter, want het water loopt nog steeds weg. Maar dan in de bodem. De gemeente zal het merken als het zand rondom het riool wegspoelt. En wie opdraait voor de kosten? Over het algemeen de huiseigenaar voor het werk tot aan de perceelgrens. In die zin is een verzakking niet anders dan bijvoorbeeld een lekkend dak. Volgens het Tilburgse bedrijf kost het aanleggen van een nieuwe riolering in een kleine, simpele voortuin zo'n 700 euro. 

Wel merkt Verhoeven van Van der Velden Rioleringsbeheer dat de kwaliteit van rioleringen hoger op de agenda staat bij gemeenten. Dat was in het verleden niet altijd zo. Bij de nieuwbouwwijk in Breda controleert het bedrijf drie keer de riolering. Voor de bouw, als de bestrating er ligt en na alle werkzaamheden. Daarna wordt het stelsel ongeveer iedere zeven jaar geïnspecteerd. "Nu kijken we naar de staat van een riolering en brengen we in kaart wat het plan is voor de toekomst. Ook wanneer de eigenaar kosten kan verwachten.”

Bij veel bedrijven en particulieren ligt dat anders. Die vinden preventief onderhoud vaak te duur en bellen pas bij een verstopping. "Maar als er dan iets aan de hand is, is het wel meteen een flink probleem. Ter vergelijking: het schilderwerk op kozijnen is zichtbaar en dus laten mensen dat op tijd bijwerken. Een buis in de grond ziet niemand.”

In de loop der jaren is er al veel veranderd aan het stelsel. Zo zijn de buizen verlengd van 1 meter naar 2,4 en 5 meter. Hierdoor ligt het geheel stabieler. Wel ligt een deel al zeker vijftig jaar onder de grond. Daarom verwacht de adviseur van Antea Group dat er een grote vervangingsslag aankomt. Roovers: ,,Het einde van de levensduur komt in zicht. In diezelfde openbare ruimte gaan we in de toekomst aan de slag met bijvoorbeeld de aanleg van warmtenetten in het kader van energietransitie. Er staat de komende tientallen jaren veel te gebeuren in de ondergrond. Laten we voorkomen dat we morgen een warmtenet aanleggen en over vijf jaar het riool moeten vervangen. We moeten dit slim aanpakken.” Enerzijds om overlast te minimaliseren, anderzijds om de kosten te drukken.

Daarnaast verwacht Roovers dat de kleiige grond in Brabant gemiddeld zo’n 10 tot 20 centimeter zakt tot 2050. ,,Dat zijn millimeters per jaar, maar als dat 50 jaar doorgaat is het wel veel. In de veen- en kleipolders in West-Nederland gaat het soms al om twee centimeter per jaar.” Die bodemdaling zorgt voor een flinke kostenpost. Het Planbureau voor de Leefomgeving schat in dat er tot 2050 miljarden euro's extra nodig zijn voor herstelwerkzaamheden en aanpassingen aan huizen en infrastructuur zoals wegen, riolering en fundering.

Hij is van mening dat er in de toekomst anders omgegaan moet worden met wonen op slappe bodems. Zo werd in 1991 de wijk Bergse Plaat in Bergen op Zoom gebouwd op een zandplaat. Die plaat lag in directe verbinding met de zee en is opgespoten met zand. En dat ‘zet’ zich in de loop van de tijd. In het verleden heeft dat al geleid tot nieuwe rioleringen, maar de verwachting is dat de grond nog verder zakt. Roovers: ,,We kunnen niet meer bij een nieuwe wijk een hoop zand op een plek gooien om de openbare ruimte op te hogen. We moeten anders en slimmer bouwen. Op een manier die anticipeert op de bodemdaling in Nederland. Bijvoorbeeld door het gewicht op de grond zo laag mogelijk te houden.”

Als voorbeeld noemt hij West-Nederland waar piepschuim in plaats van zand wordt gebruikt bij de aanleg van wegen en tuinen. Dat is lichter. Ook is hij voorstander van het gebruik van materiaal dat flexibeler is dan pvc. "Maar ik zie bijvoorbeeld ook wel kansen voor een drijvende nieuwbouwwijk. Op water of op natte klei- en veengrond.”