Polder Himpensermar: waterberging met een verhaal

Klimaatverandering zorgt voor steeds extremere neerslag. Wetterskip Fryslân wil daarom tot 2035 in totaal vijftienhonderd hectare waterberging realiseren. De Himpensermarpolder levert hier een belangrijke bijdrage aan. “Maar een polder bouw je niet zomaar om tot waterbuffer,” zegt Johan Bekema, ontwerpleider bij Antea Group. “Zo’n nieuwe functie heeft effecten op het gebied, de gebruikers ervan en de omgeving.”

In 2020 werd de polder al eens proefondervindelijk onder water gezet. De beelden van een tijdelijk meer, vol vogels en natuurleven, maakten indruk. “Dat gaf ook vertrouwen bij omwonenden en eigenaar Staatsbosbeheer,” vertelt Bekema. “Je zag dat het een positief effect kan hebben op de biodiversiteit en de natuurwaarden en dat het gebied dit aankan. Die positieve ervaring vormde een stevige basis voor het verdere ontwerp en het draagvlak in de omgeving.”

Het Wetterskip stelde strikte eisen: zo moet de polder binnen twee dagen volledig gevuld kunnen worden. Hiervoor zijn vier nieuwe duikers nodig voor het inlaten van water. Voor het leegpompen worden vier mobiele trekkerpompen ingezet. Een volgelopen polder heeft ook gevolgen voor de omgeving. “Hydrologie, bodem, waterveiligheid: we hebben daar volop onderzoek naar gedaan,” zegt Bekema. “Op basis daarvan hebben we kades, stuwen en inlaatwerken ontworpen.”

Maar…, het draait in de Himpensermarpolder niet alleen om techniek. De polder is een gemeentelijk monument en draagt eeuwen geschiedenis. In de zestiende eeuw stond het gebied, toen nog een meer, bekend als strafplaats, berucht van de verdrinking van 36 Doperse vrouwen. Ook het dambordpatroon van de kavels (de seizen), de molen uit 1863 en de verdwenen boerderijen maken dit gebied tot een uniek erfgoedlandschap.

“Dat verhaal wilden we terugbrengen in het ontwerp”, zegt David Huijben, landschapsarchitect bij CB5. Participatie speelde hierin een grote rol. In bijeenkomsten in Gasterij de Wâldwei deelden bewoners en organisaties hun verhalen en ideeën. “Veel ging in het Fries,” glimlacht Huijben. “Dat was even wennen voor mij, maar ik proefde wel hoe sterk dit gebied leeft. Die verhalen hebben we meegenomen, zodat de omgeving zich herkent in het plan.”

Zo werd er in het plan ruimte gemaakt om te verwijzen naar de boerderijen die ooit in de polder stonden. En rondom de Gasterij komt een damwandconstructie die bescherming biedt, maar qua vormgeving ook een knipoog is naar het nabijgelegen kerkje van Swichum. Dit ligt op een terp die door een muur wordt omringd. “Zo brengen we het historische verhaal van dit landschap terug,” vertelt Huijben.

Budget, eisen en regelgeving maken dat techniek en erfgoed niet altijd vanzelfsprekend samengaan. “Maar je zoekt steeds naar een vorm waarin beide perspectieven overeind blijven,” zegt Bekema. “Het is geen of-of, maar én-én. Zo kom je tot een ontwerp dat door alle partijen wordt gedragen. En het helpt dat wij bij Antea Group beide disciplines in huis hebben: zo ontstaat een vloeiend proces en een plan dat klopt.”

De Himpensermarpolder wordt straks een flexibele waterbuffer die veiligheid biedt bij extreme neerslag, terwijl het gebied herkenbaar blijft als erfgoedlandschap. “Dat maakt dit project zo bijzonder,” aldus Huijben. “We leveren niet alleen een technische oplossing, maar ook een plus voor het landschap.” Zo draagt een eeuwenoude polder bij aan een veilige toekomst, zonder zijn karakter te verliezen.