Datagestuurd beheer

Digitale transformatie, informatiesamenleving en datagedreven of informatiegestuurd werken. Deze begrippen benadrukken allemaal dat het werken met grote hoeveelheden data essentieel is voor ons werk in de fysieke leefomgeving. Want gemeenten staan voor grote uitdagingen in de leefomgeving. Zo moet de openbare ruimte veilig, leefbaar en gezond zijn en tegelijkertijd zo efficiënt en goedkoop mogelijk beheerd worden. Inwoners moeten worden geïnformeerd en betrokken.

Alle gegevens moeten voor iedereen beschikbaar zijn, op een uniforme en begrijpelijke manier. Nationale en lokale thema’s zoals het Klimaatakkoord, duurzaamheid en energietransitie vragen om integrale en juiste data, voor passend beleid en de goede beslissingen. De Omgevingswet verplicht gemeenten zelfs om het eigen beleid meetbaar te maken en effecten te monitoren. Gemeenten gebruiken daarbij steeds meer omgevingsdata bij het realiseren van hun ambities. Denk aan gegevens over luchtkwaliteit, geluid, openbare verlichting, riolering of het gebruik van wegen.

Het slim combineren van gegevens uit allerlei bronnen speelt hierbij een sleutel­rol. Maar hoe ziet een datagedreven ge­meente er in de praktijk uit? En wat zijn de voordelen, voor gemeenten en hun inwo­ners? Omgevingsdata bieden waardevolle input om betere plannen en begrotingen te maken. Datagestuurd werken zorgt zo voor beter onderbouwde keuzes, kosten­besparingen en accurate voorspellingen. De belangrijkste randvoorwaarde om datagestuurd te kunnen werken en beslui­ten ligt in de kwaliteit van je data. Verder is het belangrijk vooraf een visie te hebben op de data over de leefomgeving: wat voor organisatie ben je, welke thema’s en be­langen spelen hier, wat heb je nodig voor adequaat beheer, wat heb je extra nodig voor de ambities van de gemeente?

Eigenlijk ben je - naast beheerder van de openbare ruimte - ook gegevensbeheerder. In een datagedreven gemeente vervult die gegevensbeheerder een volwaardige en belangrijke, centrale rol. Goed beleid en de juiste besluiten beginnen namelijk met een gedegen inzicht in de aard, omvang en ligging van je fysieke assets. De basis op orde; een ABC-tje: Actuele, Betrouwbare en Complete gegevens. Er verandert immers voortdurend wat in de leefomgeving. Hier nieuwbouw, daar een rotonde aanleggen, een boom wordt gekapt, een lichtmast wordt omver gereden en nieuwe inspectie­gegevens worden aangeleverd. Een goed proces hieromheen borgt het ABC-tje van je dataset en zorgt ervoor dat de werkelijkheid buiten terug te zien is in je beheersysteem.

Voor het op orde houden, standaardiseren en uitwisselen van gegevens vinden IMBOR (Informatiemodel Beheer Openbare Ruimte) en GWSW (Gegevenswoordenboek Stedelijk Water) steeds meer ingang. Zowel bij de registratie van assetgegevens, als bij koppeling met de BGT (Basisregistratie Grootschalige Topografie) en de integratie in de keten met andere partijen. Uitwissel-formats voor inspecties zijn al langer gang­baar, maar nog wel sterk monodisciplinair opgezet. In de niet al te verre toekomst gaan we richting verdergaande integratie in de Samenhangende Objectenregistratie en voorzien we een groter gebruik van NEN-standaarden en toepassingen van BIM (Bouw Informatie Model). Hier nu niet op voorsorteren betekent op termijn achter­stand en hogere kosten.

Maar er is zoveel meer informatie beschik­baar die je ook graag zou willen gebrui­ken. Hoe zet je bijvoorbeeld de voort­durende stroom aan data uit sensoren om naar bruikbare informatie, die jou als gemeente helpt om de leefomgeving veili­ger of duurzamer te maken? Dat vergt complexe koppelingen om de beschikbare datasets te verbinden met de vragen die komen vanuit de opgaven in de leefomge­ving. Daarom is dit een van de deelthema’s van de City Deal Openbare Ruimte: data op orde. Hulpmiddelen vind je in monito-ringsdashboards of een goed geïntegreerd beheersysteem dat aansluit op toekom­stige ontwikkelingen als Common Ground: een hervorming van de gemeentelijke informatievoorziening waarbij data wor­den losgemaakt van werkprocessen en applicaties.

Bij de ontwikkeling van het GBI-beheersysteem van Antea Group wordt daarom nadrukkelijk gewerkt van­uit deze principes. Alle assetgegevens worden opgeslagen in een open source database en zijn via een veilige connector verbonden met andere gegevensbronnen en applicaties. En vergeet niet, het is meer dan alleen techniek. Techniek verbindt vraag en aanbod, maar daaraan vooraf­gaand zullen de programmamanagers en beleidsmakers hun indicatoren zo moeten formuleren dat ze vanuit beschikbare data beantwoord kunnen worden. Mensen en processen moeten elkaar hier actief in opzoeken, bijvoorbeeld in thematafels waar we vanuit de praktijk goede ervarin­gen mee hebben.

Zo koppelde Antea Group onlangs voor gemeente Dronten de gegevens uit senso­ren in de led-lampen van de openbare verlichting via een datahub (KPN) aan het gemeentelijke beheersysteem. Daarbij bleek overigens meteen dat niet alle licht­masten correct geregistreerd waren. Dank­zij deze koppeling zijn de actuele, betrouw­bare, en nu dus ook complete data van de verlichting, altijd realtime beschikbaar en bespaart de gemeente veel fout gevoelig handwerk. Ook levert het inzicht op in het effect van dimregimes op energiebesparing en CO₂-reductie. Door verbruiksdata live op een dashboard te tonen, kan de gemeentelijke lichtbeheerder de effecten van dimregimes op de energierekening in beeld brengen. Oh ja, en ook de fijnstofsensoren zijn meteen meegekoppeld

Een van de grote opgaven in de leefom­geving is hoe we de boeggolf aan veroude­ring van assets kunnen combineren met verduurzaming, energietransitie en klimaat adaptatie. Dat begint met inzicht in de precieze veroudering. Op basis van gedragsmodellen en visuele inspecties maakten we al langer prognoses van de restlevensduur. We gebruiken nu drones om kademuren te inspecteren en sensoren die aangeven hoe zwaar een brug belast wordt. Zo voorspelt een brug zijn eigen levensduur. Algoritmes die dit combineren met gegevens over het daadwerkelijke gebruik van de weg, van bijvoorbeeld busroutes of zwaar vrachtverkeer, zorgen dat we de momenten van groot onderhoud of vervanging steeds beter kunnen voor­spellen. Maar ook technieken als beeld­herkenning maken dat we geautomati­seerd uit beeldmateriaal schades aan assets kunnen detecteren, of boomsoorten en Japanse duizendknoop kunnen identifi­ceren. Met zogeheten digital-twin-technologie kunnen we de werkelijke omgeving simuleren, scenario’s doorrekenen en de effecten visualiseren. Bijvoorbeeld wat de impact van een maatregel is op risico’s voor wateroverlast of hittestress. Daarmee wordt het ook voor beleidsmakers en be­woners steeds zichtbaarder hoe de beheer­der met zijn fysieke assets kan bijdragen aan de maatschappelijke opgaven in de leefomgeving.

Datagedreven sturing is een blijvertje, zo stelt de VNG. Er is en blijft veel werk om de basis op orde te brengen - en te houden. Door data over de assets in de leefom­geving met elkaar te verbinden, maken we steeds meer de beweging van ‘kennen en meten’, naar ‘weten en voorspellen’. Laat je daarbij niet het hoofd op hol brengen door angst om de boot te missen. De borging van datagedreven werken is een organisatie brede verandering. Begin sim­pel en experimenteer met dat wat dicht bij je ligt. Vandaaruit kun je stappen zetten en verbreden. Een goede basis voor een ge­structureerde aanpak vind je in de ontwik-kelladder datagedreven werken (zie Fi­guur 2). Daarmee weet je zeker dat je stil staat bij alle te doorlopen stappen. Hoe dan ook, koester de energie en breng en­thousiaste geesten bij elkaar in een data­lab voor tastbare resultaten.