Blue Zones in Nederland: op weg naar gezond ouder worden

Demograven Michel Poulain en Gianne Pes ontdekten het als eerste; in een aantal dorpen op Sardinië woonden verrassend veel honderdjarigen. En het zijn geen mensen in een zorginstelling. Het zijn actieve mensen die veel pasta eten, leven in afgezonderde bergachtige gebieden en die dagelijks genieten van een glas rode wijn. Poulain en Pes ontdekten meer van deze gebieden op aarde, omcirkelden ze met een blauwe stift op de kaart en noemden het ‘Blue Zones’.

Dat bleek de basis voor het ontdekken van nog een viertal plekken op de wereld waar men zeer oud wordt. Die leeftijden komen niet alleen door het vermijden van fastfood en roken, maar door het bewust en onbewust doorvoeren van een negental principes (The Power of 9) die zorgen voor een gezond leven. De principes gaan over voldoende en natuurlijk bewegen, het vermijden van stress, aandacht voor geliefden en het behoren tot een gemeenschap. Onlangs heeft Netflix er zelfs een minidocumentaire over gemaakt: ‘Live to 100’. En hoewel leven tot honderd jaar natuurlijk niet het uitgangspunt hoeft te zijn, kunnen we in Nederland wel leren van de principes van de Blue Zones.

‘Kunnen jullie deze nog te bouwen woonwijk certificeren als Blue Zone?’ Interessante vraag; maar het antwoord is nee. Je kunt eenvoudigweg mensen (en zeker nuchtere Hollanders) niet sturen. Maar professionals kunnen wel degelijk bijdragen aan een gezonde leefomgeving. Zo zijn kenmerken van een Blue Zone door te voeren in woonwijken. Natuurlijke beweging is te bevorderen door een slimme inrichting en door voorzieningen aan te leggen op loop- of fietsafstand. In ruimtelijke plannen kan je ruimte laten voor een pluk- of buurttuin. En ook groene ontmoetingsplekken met een prachtig uitzicht en een comfortabel bankje waar mensen gezellig samenkomen, behoren tot de opties.

De meeste kenmerken van de Blue Zone hebben te maken met individuele aspecten. Het gaat om kleine, maar betekenisvolle veranderingen die gezondheid bevorderen. En die gedragsverandering is niet te sturen, want wij mensen zijn gewoontedieren. En laat deze gewoonten in onze maatschappij nou afwijken van de kenmerken van een Blue Zone. In plaats van plantaardig en zelf verbouwd voedsel, moet het bij ons snel en makkelijk van de supermarkt komen. En in plaats van het creëren van een gemeenschap en het kennen van je buren, zijn wij steeds meer met onszelf of met onze telefoon bezig. In Nederland is nog zeker winst te behalen.

Via de fysieke leefomgeving zijn gewoontes tot op zekere hoogte te beïnvloeden, bijvoorbeeld door in de ontwerpfase aandacht te hebben voor beweging en ontmoeting. Maar ook een breder perspectief bij aanleg of herontwikkeling is belangrijk: wat willen we qua gezondheid (of andere maatschappelijke doelen) bereiken met onze openbare ruimte en voldoet deze daar op dit moment aan? En is het antwoord ‘nee’, hoe kunnen we daar dan op sturen? Dat kan door na te denken over groene en actieve mobiliteit, gemeenschapsgerichte inrichting en het integreren van gezondheidsprincipes.

In Nederland bestaan enkele initiatieven waarbij de Blue Zones principes worden nageleefd. Op grote schaal zoals de nieuwe stadswijk Cartesius in Utrecht: een wijk met ruim 3.000 woningen, waarbij de inrichting en voorzieningen zijn gebaseerd op de Blue Zones-principes. Bijvoorbeeld door een centraal gelegen park, een monumentaal pand (het CAB) dat wordt omgebouwd tot ‘huiskamer van de wijk’, ruimte voor cultuur en rust en gezonde woningen. Maar ook op kleinere schaal zoals in het Friese dorpje Bakkeveen. Hier wordt gebouwd aan een sterke gemeenschap door initiatieven gericht op ontmoeting, leefstijl en beweging. In beide gevallen gaat het deels om experimenteren en deels om werken met bewezen uitgangspunten.

Naast het stimuleren van gedragsverandering is samenwerking cruciaal. Daarmee bedoelen we integrale samenwerking tussen de overheid, adviesbureaus, projectontwikkelaars, zorgverzekeraars, etc. En natuurlijk ook met bewoners. Professionals in de leefomgeving hebben de mogelijkheid om bruggen te slaan tussen het fysieke en sociale domein, wat essentieel is voor het creëren van een Blue Zone. We zien echter dat interne samenwerking veelal bij deze organisaties ontbreekt, of dat behoeftes van bewoners onvoldoende aandacht krijgen. Terwijl daar de kansen liggen voor integratie van gezondheidsbevorderende aspecten in (beheer)plannen en ontwerpen.

Concluderend: het creëren van een gezonde leefomgeving of een Blue Zone is een uitdagende reis, maar zeker geen onmogelijke missie. Het vraagt om extra diepgang en inzicht in de mens, de omgeving, het thuis en de gemeenschap. En daarvoor is meer samenwerking en aandacht voor gezondheid nodig vanuit professionals in de openbare ruimte. Zo komen we ook in Nederland dichterbij een gemeenschap waar mensen gezond, gezellig en gezamenlijk oud kunnen worden. Net als op Sardinië.