Circulair ambachtscentrum haalt meer waarde uit afval én mensen

Momenteel is de economie grotendeels lineair: de meeste grondstoffen worden maar één keer gebruikt. Daarbij is er een rechte lijn van grondstofontginning, naar productie, consumptie en afval. Deze lineaire economie is niet duurzaam, want grondstoffen zijn bijvoorbeeld niet oneindig beschikbaar. Met een lineaire economie stevenen we daarom af op een grondstoffentekort. Maar wat is dan de oplossing? De meest integrale oplossing is het overschakelen naar een circulaire economie met als doel grondstoffen oneindig te kunnen hergebruiken.

De vraag is vervolgens: hoe kan een lokale overheid de transitie naar een circulaire economie ondersteunen? Een circulair ambachtscentrum is één van de meest concrete stappen om inwoners en lokale bedrijven te stimuleren meer circulair te handelen. Niet voor niets is het circulair ambachtscentrum aangewezen als icoonproject binnen de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie. Ook heeft Rijkswaterstaat inmiddels ruim honderd gemeenten subsidie verstrekt voor het initiëren van een circulair ambachtscentrum. Maar wat is een circulair ambachtscentrum precies?

In essentie is een circulair ambachtscentrum een milieustraat aangevuld met andere functies. Deze functies zijn erop gericht om materialen of het product een zo hoogwaardig mogelijk nieuw leven te geven. Een milieustraat is gericht op recycling. Recyclen is soms de beste optie, maar vaak ook niet. Recyclen vraagt veel energie en het gerecyclede materiaal is vaak minder waardevol dan het oorspronkelijke materiaal. Dit betekent dat de keten eindig is en dat het materiaal niet oneindig kan worden hergebruikt. Daarom is het interessant om naar aanvullende opties te zoeken die producten en materialen een zo hoogwaardig mogelijk nieuw leven geven.

Bij een circulair ambachtscentrum wordt de milieustraat aangevuld met oog op hergebruik in plaats van recycling. Er zijn veel mogelijke functies. Een eenvoudig voorbeeld is de combinatie van een milieustraat met een kringloopwinkel, zodat herbruikbare goederen hun functie behouden. Een ander voorbeelden van hergebruik is een speelotheek, waar speelgoed uitgeleend kan worden en zo langer gebruikt kan worden.

In optima forma draagt een circulair ambachtscentrum bij aan een omslag in de manier waarop bewoners naar afval kijken, waarbij ze minder in ‘afval’ denken en meer in ‘grondstoffen’. Zo kan een inwoner er grondstoffen wegbrengen, geüpcyclede producten verkrijgen of producten in hun huidige staat een tweede (of zelfs derde) leven geven. Een circulair ambachtscentrum biedt inspiratie, educatie en werkgelegenheid.

Verder biedt een circulair ambachtscentrum ook de mogelijkheid tot samenwerking met bedrijven, met nieuwe kansen voor de economie en werkgelegenheid. Voorbeelden hiervan zijn: fietsenmaker, naaiatelier, sociale werkvoorziening, kunstenaarsatelier, horecagelegenheid, repair café en (technisch) onderwijs. Als het ambachtscentrum slim wordt ingericht kunnen sommige van deze functies zelfs gecombineerd worden. Zo kan een kringloopwinkel ook fungeren als sociale werkplek.

Ook bestaat er de optie om het circulair ambachtscentrum meer vanuit een gemeentelijk perspectief te bekijken en te focussen op de eigen gemeentelijke voorzieningen. Zo kan de milieustraat gecombineerd worden met een gemeentelijke grondbank, een gemeentelijke bomenbank, grondstoffenhub of bouwhub, als aanvulling op het gebruikelijke gemeentelijk depot.

Kortom, er zijn enorm veel mogelijkheden om een circulair ambachtscentrum zo in te richten dat het de duurzame doelstellingen van de gemeente versterkt.

Antea Group heeft in Almere (foto boven) het eerste ambachtscentrum van Nederland ontwikkeld en is in de loop der tijd betrokken bij veel andere centra. Zodoende heeft Antea Group veel voorbeelden van aanvullende functies geïnventariseerd. De samenvatting van deze potentiële functies vind je in de bijgaande figuur. 

Elke functie kan hierbij gekoppeld worden aan een ander thema. Als bijvoorbeeld ‘wonen’ het belangrijkste gemeentelijk thema is, dan spreekt het voor zich om een milieustraat aan te vullen met functies als een voorlichtingscentrum voor duurzaam (ver)bouwen, een houtzagerij, een buurt-timmerplaats en een bouwhub. Als werkgelegenheid een belangrijk thema is, dan kies je andere functies.

Veel gemeenten zijn aan het nadenken over het meer inzetten op de circulaire economie. Een circulair ambachtscentrum kan hierin een belangrijke katalysator zijn. Door de vele mogelijkheden kan het oprichten van een circulair ambachtscentrum misschien als een complexe taak voelen. Maar het biedt ook juist zeer veel mogelijkheden. Een circulair ambachtscentrum kan helemaal naar lokale en/of regionale behoeften worden vormgegeven en kan op die manier worden ingezet om aan gemeentelijke doelstellingen te werken. Het is een belangrijke investering in de toekomst en een stap in de richting naar de circulaire economie.

“Een circulair ambachtscentrum biedt veel mogelijkheden en kansen. Het is geweldig om daar samen met bedrijven, onderwijsinstellingen en inwoners een creatieve en innovatieve invulling aan te geven.” – Rick Fleur (Antea Group)

Circulaire ambachtscentra komen bij steeds meer gemeenten onder de aandacht. Hierdoor is er al heel wat kennis opgedaan. Antea Group heeft een eenvoudig stappenplan uitgewerkt om gemeenten te begeleiden in de vele keuzes. De zeven aanbevolen stappen worden hieronder verder uitgelicht.

1. Allereerst is het belangrijk om na te denken over wat voor de gemeente de doelstellingen en ambities zijn op het gebied van circulariteit. Dit helpt om in een later stadium uit de vele mogelijk extra functies te kiezen.
2. Als het overkoepelende doel duidelijk geformuleerd is, kan er nagedacht worden over welk thema belangrijk is. De mogelijke functies werden opgedeeld in verschillende thema’s om de gemeenten te helpen met keuzes maken. Voorbeelden van thema’s zijn educatie, duurzame productie, sociaal ondernemerschap, wonen en welzijn, etcetera. Als duurzame productie bijvoorbeeld heel belangrijk is voor de gemeente, kunnen een gemeentelijk grondstoffenhub, een tweedehands bouwmaterialenverkooppunt of een houtzagerij en houtbewerkingsbedrijf goede opties zijn.
3. In stap 3 wordt er gezocht naar potentiële samenwerkingspartners. Hier is het in eerste instantie belangrijk om partners te vinden die op één lijn zitten met de visie die de gemeente voor ogen heeft. Als de gemeente het gevoel heeft dat er goede samenwerkingen gevormd kunnen worden, kunnen er beslissingen gemaakt worden.
4. Vervolgens zal de gemeente een keuze moeten maken over de hoogte van het budget en de ruimte die ze ter beschikking wil stellen voor het circulair ambachtscentrum. Hier is het belangrijk om rekening te houden met de kosten, effecten én de opbrengsten van elke functie. Veel functies leveren namelijk ook inkomsten of besparingen op. Zo kan de gemeente een weloverwogen economische beslissing maken.
5. In stap 5 wordt door de politiek besloten welke functies binnen het circulaire ambachtscentrum gerealiseerd zullen worden. Hierbij hoort ook de beslissing om budget vrij te maken voor de gekozen functies.
6. Wanneer de functies definitief worden, kunnen ook definitieve samenwerkingsovereenkomsten worden afgesloten en kan er een ontwerp worden uitgewerkt.
7. De laatste stap is het aanbesteden en realiseren van het ambachtscentrum.

Als een gemeente deze zeven stappen heeft doorlopen, is er een prachtig resultaat neergezet, waarbij aan milieu- en sociale doelen wordt gewerkt. Een standaard milieustraat wordt omgevormd van een plek waar je het liefst zo snel mogelijk weer weg bent, naar een plek waar wordt samengeleefd en samengewerkt. Een plek waar mensen graag komen, op nieuwe ideeën gebracht worden en ook nog eens goed bezig zijn voor het milieu. Kortom een circulair ambachtscentrum haalt meer waarde uit afval én mensen.