Hittestress te lijf

Als u op 9 juni 2023 op zoek ging naar een tweedehands airconditioning, dan was u bepaald niet de enige. De advertentiewebsite Marktplaats registreerde die dag maar liefst honderdduizend zoekopdrachten naar mobiele airco’s. Vooral in het zuiden en oosten van het land waren ze gewild: van Almelo en Eindhoven tot de hele provincie Limburg bestond dringende behoefte aan verkoeling. De weersverwachting beloofde dan ook weinig verbetering. Het zou de heetste junimaand worden die ooit in ons land was gemeten.

Het klimaat verandert en dat leidt bij ons tot steeds warmere zomers (zie kader Recordzomers). Airco’s kunnen de temperatuur in binnenruimten een stuk draaglijker maken, maar uiteindelijk is tegen die hitteontwikkeling niet op te koelen – en bovendien is het de vraag of dat wenselijk is. Met name in steden laat de hitte zich in toenemende mate voelen. Door de vele gebouwen, asfaltwegen en andere verharde oppervlakten slaan steden de warmte gedurende de dag op, om die in de loop van de avond en nacht langzaamaan weer af te geven.

Het gevolg van dit Urban Heat Island (stedelijk hitte-eiland)-effect is groot: in de stad kunnen de temperaturen tot wel 8 graden Celsius hoger liggen dan in de direct omliggende gebieden. Dat schaadt de economie – probeer maar eens te werken bij zulke verzengende temperaturen of te slapen in een veel te warme slaapkamer – maar belangrijker nog: het kost levens. Door een aan klimaatverandering toe te schrijven extra temperatuurstijging, sterven er in Nederland jaarlijks 250 mensen meer dan normaal, berekende het RIVM in 2021. Bij de hittegolf van 2020 stierven er zelfs liefst 650 mensen meer.

Als grootschalige inzet van airco’s niet de gewenste oplossing is, wat dan wel? Hoe houden we de steden leefbaar bij deze stijgende temperaturen? Hoe beschermen we met name de kwetsbare groepen, zoals de ouderen, van wie de gezondheid bij hittegolven in het geding komt?

Robert Scherpenisse, adviseur beheer op het gebied van de bebouwde omgeving bij ingenieurs- en adviesbureau Antea Group, ziet een kanteling. ‘Maatregelen tegen wateroverlast krijgen nog altijd vaker de nadruk en op dat vlak is de afgelopen jaren ook het meeste werk verzet. Water kennen we immers al lang als bron van problemen. Van hitte was dat onbekend. Maar dat verandert nu. De bewustwording over hittestress groeit. Gemeenten reserveren ook bewust budget voor het tegengaan van hitte.’

Sinds 2018 moeten gemeenten een stresstest laten uitvoeren op vier klimaatgerelateerde thema’s. Zo moet duidelijk worden waar de risico’s liggen op het gebied van wateroverlast, droogte, hitte en overstroming. Hoe zo’n test er in de praktijk uit moet zien, mogen de gemeenten zelf invullen; vaak zijn het ingenieurs die ervoor worden ingeschakeld.

‘Welke aspecten we in zo’n onderzoek precies meenemen, hangt af van de vraag van de betreffende gemeente’, zegt Scherpenisse. ‘Wil men weten waar de hotspots zijn in de stad? Of wil men juist inzichtelijk krijgen waar in de stad zich de voor hitte kwetsbaarste groepen bevinden?’

De Hogeschool van Amsterdam heeft samen met TNO een mind map gemaakt, speciaal om gemeenten te helpen oog te krijgen voor de verscheidenheid aan problemen die er door hitte kunnen ontstaan en die in een hittestresstest aan bod zouden moeten komen. De geschetste situaties variëren van uitval van energiecentrales door verdamping van het koelwater tot problemen bij grote evenementen en van gezondheidsklachten bij de kinderopvang tot smeltend asfalt of bruggen die niet meer sluiten.