Johan Fuite & Mark van der Poll over netbewust ontwikkelen

Wie een nieuw initiatief start, ontkomt er niet aan: energie is een volwaardige pijler binnen gebiedsontwikkeling geworden. De term netbewust bouwen valt dan ook steeds vaker. Met andere woorden: al vanaf het initiatief nadenken over de energiehuishouding van een wijk, in plaats van achteraf de aansluiting te regelen. Daarmee verlicht je het net, maar voorkom je ook dat je straks een prachtige ontwikkeling hebt, maar er geen stroom uit het stopcontact komt.

In de energietransitie richten we ons vaak op de functionele aspecten: capaciteit, aansluiting, levering. Maar elke oplossing laat sporen na in het landschap. Denk aan trafokasten die soms als confetti over wijken worden gestrooid of zonnevelden die schijnbaar achteloos in het landelijk gebied verschijnen. Als we energie vroeg meenemen in plannen, biedt dit ook de kans om na te denken over de ruimtelijke beleving: over hoe techniek zich voegt in het dagelijks decor.

Dit is natuurlijk makkelijk gezegd: Nederland is onderhand één groot schaakbord van ruimteclaims. Landbouw, woningbouw, natuur, defensie én energie beconcurreren elkaar in dezelfde vierkante meters. De ambitie om lokaal energieneutraal te worden vraagt ook om hectares die we niet hebben. Daarmee wordt de energietransitie óók een ruimtetransitie: een gevecht om plek, zicht en betekenis.

Juist hier kan de ontwerper het verschil maken. Bijvoorbeeld door de mogelijkheden voor meervoudig ruimtegebruik te verkennen. Hierdoor ontstaan nieuwe en soms verrassende combinaties. Denk aan een zonneveld dat ecologische routes versterkt, een schakeltuin die onderdeel wordt van een park, een warmtenet dat zich voegt in de openbare ruimte. Zo wordt energie geen litteken in het landschap, maar een laag die het juist versterkt.

Dat vraagt wél om samenwerking tussen de wereld van energie en die van ruimte. Netbeheerders, beleidsmakers en ontwerpers moeten samen aan tafel om vooraf technische én ruimtelijke belangen te verweven. Alleen zo ontstaan plannen die niet alleen efficiënt zijn, maar ook passen bij hun omgeving. Want wat we ondergronds organiseren, bepaalt hoe we straks leven én hoe toekomstbestendig die leefomgeving wordt.

Er is geen universeel recept. Elke plek vraagt om maatwerk. Energieplanologie helpt dat te organiseren; de landschapsontwerper geeft het vorm. Zo wordt de energietransitie niet alleen functioneel, maar ook betekenisvol. Mooie voorbeelden daarvan zijn de Hoeksche Waard waar voormalige waterbassins worden benut voor zonneweides. Voor dit project heeft CB5 het stedenbouwkundig plan en het beeldregieplan opgesteld. En op de Haarrijnse Plas drijven straks panelen op zonne-eilanden die natuurontwikkeling en recreatie combineren. CB5 heeft hiervoor de landschapsvisie opgesteld.

Het project Smariuskade in Tilburg is een herontwikkeling van een voormalig fabrieksterrein naar een groene en stedelijke woonbuurt. Er is flink nagedacht over netbewust ontwikkelen: de openbare ruimte is grotendeels autovrij, met straten en pleinen ingericht volgens het “groen tenzij”-principe, er komen collectieve hoven en groene binnenterreinen, en er wordt een ecologisch verbindingszone langs het kanaal aangelegd.

Kortom: netbewust ontwikkelen vraagt om samenwerking tussen ontwerpers, beleidsmakers en netbeheerders. Door elkaar vroeg te vinden, voorkom je niet alleen noodgrepen en tijdelijke oplossingen, maar kun je techniek en leefkwaliteit echt verbinden. Met een gezamenlijke visie op inpassing voorkom je dat we bouwen aan een land vol functionele maar zielloze patronen: ‘printplaat-stedenbouw.’

In het Bonnefantenmuseum hangt een kunstwerk dat die toekomst verbeeldt: een woonwijk als een schakelpaneel. Een waarschuwing én een spiegel. Want zolang we energie zien als volwaardige ruimtelijke laag, kunnen we werken aan kwaliteit, herkenbaarheid en trots. De keuze is aan ons: bouwen we aan een landschap van printplaten, of aan een energielandschap dat ook gezien mag worden?